رپورتاژ
غفلت مرگ‌بار در ساختمان‌های مسکونی؛ کدام نکات ایمنی نادیده گرفته می‌شوند؟
بسیاری از حوادث ریزش ساختمان که در اخبار می‌شنوید، ناشی از بلایای طبیعی غیرقابل‌پیش‌بینی نیستند؛ بلکه نتیجه مستقیم محاسبات غلط اقتصادی و خرید مصالح غیراستاندارد هستند. وقتی سازنده برای کاهش هزینه‌های ساخت، سراغ مقاطع فولادی سبک یا درجه‌دو می‌رود، عملا مقاومت سازه را در برابر بارهای وارده و لرزش‌ها از بین میبرد. در این مطلب، ۴ نقطه ضعف فنی را بررسی می‌کنیم که نادیده گرفتن آن‌ها در زمان خرید آهن‌آلات، ایمنی کل پروژه را رد می‌کند.
۱. استفاده از تیرآهن‌های سبک و فاقد تاییدیه فنی
در سازه‌های اسکلت فلزی، تیرآهن‌ها وظیفه انتقال بار طبقات به ستون‌ها و فونداسیون را دارند. یکی از خطرناک‌ترین روش‌های صرفه‌جویی، جایگزینی تیرآهن‌های استاندارد (مثل IPE سنگین) با نمونه‌های سبک یا اصطلاحا «متفرقه» است.
تیرآهن‌هایی که وزن آن‌ها کمتر از حد استاندارد جدول اشتال است، شاید در حالت عادی بار مرده ساختمان را تحمل کنند؛ اما به‌دلیل ضعف در آلیاژ و ضخامت جان تیر، در برابر بارهای دینامیکی (مثل زلزله یا طوفان شدید) دچار پدیده «خستگی» شده و ناگهان خم یا شکسته می‌شوند. خرید تیرآهن باید صرفا بر اساس وزن باسکول و تطابق با برگه آنالیز فنی انجام شود، نه سایز ظاهری.
۲. نقش حیاتی نبشی و ناودانی در مهار دیوارها
برخلاف تصور عموم، تلفات جانی زلزله همیشه به‌دلیل ریزش سقف نیست؛ بلکه آوار شدن دیوارهای پیرامونی عامل اصلی بسیاری از آسیب‌هاست. برای جلوگیری از این اتفاق، دیوارهای ساختمان باید توسط قاب‌هایی به نام «وال‌پست» (Wall Post) و اتصالات استاندارد مهار شوند.
در این مرحله، استفاده از نبشی استاندارد و با ضخامت مناسب، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. اگر سایز نبشی استفاده شده در اتصالات تیر به ستون یا وال‌پست‌ها کمتر از محاسبات مهندس سازه باشد، یکپارچگی ساختمان در اولین لرزش از بین می‌رود.
چرا نباید در خرید ناودانی و نبشی ریسک کرد؟
این مقاطع در مهندسی سازه حکم گیره‌های اتصال را دارند که وظیفه آن‌ها یکپارچه نگه داشتن اجزای مختلف اسکلت و دیوارهاست. تصور اینکه نبشی و ناودانی مصالحی فرعی هستند، خطای محاسباتی بزرگ است؛ زیرا حتی قوی‌ترین ستون‌ها نیز بدون اتصالات مطمئن، کارایی خود را از دست می‌دهند.
• پایداری در برابر زلزله: وال‌پست‌ها که نگهدارنده دیوار هستند، اغلب با ناودانی اجرا می‌شوند. ضعف در ضخامت این مقطع مساوی با کمانش و سقوط دیوار بر سر ساکنان است.
• کیفیت جوش‌پذیری: مقاطع ارزان و دست‌دوم به‌طور معمول دارای آلیاژهای ناخالص هستند. این ناخالصی‌ها باعث می‌شوند جوشکاری در محل اتصالاتِ نبشی کیفیت لازم را نداشته باشد و با کوچک‌ترین ضربه جدا شود.
• مدیریت هزینه اصولی: شاید نوسانات بازار، پیمانکاران را نگران کند؛ اما بررسی دقیق قیمت ناودانی و نبشی از مراجع معتبر و خرید در زمان مناسب، راهکار بسیار ایمن‌تری نسبت به جایگزین کردن آن با ورق‌های نازک یا حذف وال‌پست است.
۳. میلگرد؛ تفاوت عملکرد کششی در بتن
بتن در برابر فشار مقاوم است؛ اما در برابر نیروهای کششی بسیار ضعیف عمل می‌کند. وظیفه تحمل این نیروی کششی در هنگام زلزله، بر عهده میلگرد است. استفاده از میلگردهای زنگ‌زده یا با گرید نامناسب (مثلا استفاده از 2A به جای 3A در ستون‌ها) خطایی غیرقابل‌جبران است. در جدول زیر، تفاوت عملکرد میلگرد سالم و میلگرد معیوب را در ساختار بتن مشاهده می‌کنید:
۴. خوردگی پنهان با ورق‌های گالوانیزه ضعیف
شاید نفوذ رطوبت باعث ریزش آنی ساختمان نشود؛ اما در طول زمان با پوساندن اتصالات و اکسید کردن اسکلت فلزی، عمر مفید سازه را از ۵۰ سال به کمتر از ۲۰ سال کاهش می‌دهد. ورق‌های گالوانیزه که در سقف‌های عرشه فولادی، پوشش بام‌ها و کانال‌کشی‌ها استفاده می‌شوند، خط مقدم مبارزه با رطوبت هستند.
خرید ورق‌هایی که پوشش روی آن‌ها کمتر از حد استاندارد است، باعث می‌شود لایه محافظ به‌سرعت از بین رفته و زنگ‌زدگی به سازه اصلی سرایت کند. در مناطق مرطوب، ضخامت لایه روی (Zinc) باید مطابق با استانداردهای اقلیمی انتخاب شود.
چک‌لیست نهایی برای تضمین ایمنی سازه
فرایند خرید آهن‌آلات نباید تنها به استعلام قیمت محدود شود؛ مرحله بازرسی فنی در زمان تخلیه بار، مهم‌ترین گام برای تضمین کیفیت است. بسیاری از هزینه‌های سنگین مقاوم‌سازی یا حوادث ناگوار، ناشی از کنترل نکردن کیفیت در لحظه ورود مصالح به کارگاه است. برای اینکه از انطباق محصول خریداری‌شده با استانداردهای مهندسی اطمینان حاصل کنید و ریسک پروژه را به صفر برسانید، حتما موارد زیر را گام‌به‌گام بررسی کنید:
• وزن‌کشی دقیق: وزن هر شاخه تیرآهن را با جدول استاندارد اشتال مقایسه کنید؛ هرگونه مغایرت وزنی به معنی ضعف در مقاومت است.
• تست سلامت میلگرد: از تمیز بودن سطح میلگرد (عدم وجود زنگ‌زدگی عمیق یا روغن) و استاندارد بودن نوع آج آن اطمینان حاصل کنید.
• دقت در اتصالات: ضخامت نبشی و ناودانی‌ها را فدای قیمت نکنید؛ این مقاطع مسئولیت نگهداری اجزای غیرسازه‌ای و اتصالات اصلی را دارند.
• تاییدیه فنی: پیش از خرید نهایی، برگه آنالیز کیفیت محصول را از فروشنده دریافت کرده و با مهندس ناظر پروژه مشورت کنید.
